สิทธิชุมชน และ การมีส่วนร่วม ภายใต้กระบวนการพัฒนา กรณีศึกษานิคมอุตสาหกรรมอมตะนคร

Abstract

ในช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมา สิทธิชุมชนกลายเป็นปัญหาใหญ่ทางสังคม คำว่าสิทธิชุมชนถูกพูดครั้งแรกในรัฐธรรมนูญฉบับปี พ.ศ.2540 และบัญญัติเรื่องสิทธิชุมชนเป็นมาตราเฉพาะขึ้นมาในรัฐธรรมนูญ ฉบับปี พ.ศ.2550 ทั้งที่ปัญหาสิทธิชุมชนเกิดมาก่อนหน้านี้เป็นเวลานานพร้อมๆ กับนโยบายของรัฐที่ต้องการพัฒนาประเทศให้มีความเจริญก้าวหน้าทางเศรษฐกิจ นิคมอุตสาหกรรมอมตะนครเป็นอีกกรณีหนึ่งโครงการการพัฒนาที่ส่งผลกระทบกับวิถีชีวิตของชาวบ้านที่อยู่โดยรอบโครงการ ชาวบ้านในพื้นที่รอบๆ นิคมอุตสาหกรรมต้องยอมรับกับสภาพการดำเนินชีวิตที่เปลี่ยนแปลงไป เพราะชาวบ้านไม่สามารถใช้แหล่งน้ำตามธรรมชาติได้เนื่องจากเกิดการเน่าเสีย พื้นที่เกษตรกรรมรอบๆ กลายเป็นที่ตั้งของโรงงานและผลผลิตไม่ได้เท่าเดิม ดังนั้น ชาวบ้านจึงได้รวมตัวกันขึ้นภายใต้ชื่อ "เครือข่ายแม่พระธรณี" เพื่อทำหน้าที่ในการปกป้องดูแลรักษาสิทธิชุมชนของตนเองเอาไว้ และหาทางแก้ไขกับปัญหาที่เกิดขึ้น การศึกษาครั้งนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาโครงสร้างองค์กร รูปแบบวิธีการเคลื่อนไหวเพื่อเรียกร้องสิทธิชุมชนของเครือข่ายแม่พระธรณี โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพด้วยกระบวนการสังเกตอย่างมีส่วนร่วมและการสัมภาษณ์ในภาคสนามจากทั้งแกนนำเครือข่ายและชาวบ้านในพื้นที่ เพื่อให้ทราบถึงกระบวนการปะทะประสานกัน อันจะนำไปสู่กระบวนการพัฒนาที่ชุมชนและนิคมอุตสาหกรรมอยู่ร่วมกันได้อย่างสมดุลและยั่งยืนต่อไป จากการศึกษาเบื้องต้นพบว่า กลุ่มเครือข่ายแม่พระธรณีมีวัตถุประสงค์ในการต่อสู้เพื่อปกป้องรักษาพื้นที่อาหารเป็นหลัก การเคลื่อนไหวจะไม่ใช้ความรุนแรง ไม่มองคู่ตรงข้ามเป็นศัตรู สร้างพื้นที่การมีส่วนร่วมด้วยการพูดคุยต่อรอง เพื่อให้ผลสุดท้ายเกิดการยอมรับทั้งฝ่ายของอมตะนครและชาวบ้าน เพราะสุดท้ายแล้วทั้งนิคมอุตสาหกรรมและชาวบ้านจะต้องอาศัยอยู่ร่วมกันในพื้นที่ต่อไป ดังนั้นการหาจุดร่วมและความร่วมมือกันจึงเป็นวิธีการที่ดีที่สุด