กฎหมายเพื่อบูรณาการการจัดการของเสียอย่างครบวงจรและยั่งยืน

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรียบเทียบและวิเคราะห์การบูรณาการของกฎหมาย มาตรการทางกฎหมายที่สำคัญที่เกี่ยวข้องกับการจัดการของเสีย รวมทั้งหน่วยงานที่มีอำนาจในการจัดการของเสียทั้งเชิงนโยบายและเชิงปฏิบัติการทั้งของประเทศไทยและต่างประเทศบางประเทศ เพื่อเสนอแนะกฎหมายที่บูรณาการการจัดการของเสียที่เหมาะสมกับประเทศไทย จากการศึกษาพบว่า ประเทศไทยประสบปัญหาต่างๆ เกี่ยวกับการจัดการของเสีย ประการแรก คือ การไม่มีกฎหมายเรื่องการจัดการของเสียโดยเฉพาะ ประการที่สอง คือ ความกระจัดกระจายของกฎหมายต่างๆ ที่เกี่ยวกับการจัดการของเสียโดยอ้อม เช่น พ.ร.บ. ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 พ.ร.บ. โรงงาน พ.ศ. 2535 พ.ร.บ. วัตถุอันตราย พ.ศ. 2535 พ.ร.บ. การสาธารณสุข พ.ศ. 2535 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ฯลฯ ประการที่สาม คือ ปัญหาการกำหนดประเภทของเสีย ประการที่สี่ คือ การขาดการประสานงานของหน่วยงานผู้มีอำนาจตามกฎหมายฉบับต่างๆ ในการจัดการของเสียประเภทต่างๆ โดย 4 กระทรวงหลัก ได้แก่ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงอุตสาหกรรม และกระทรวงมหาดไทย ประการที่ห้า คือ การขาดการมีส่วนร่วมอย่างเพียงพอของภาคประชาชนและเอกชนในการจัดทำบริการสาธารณะด้านการจัดการของเสียของรัฐ ประการที่หก คือ การขาดมาตรการจัดการของเสียที่เป็นระบบ ปัญหาทั้งหกเรื่องดังกล่าวนำมาสู่การจัดการของเสียในภาพรวมที่ไม่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เมื่อพิจารณาตัวอย่างจากประเทศสหรัฐอเมริกา ประเทศญี่ปุ่น และประเทศสาธารณรัฐอินโดนีเซีย จะเห็นได้ว่า ประเทศเหล่านี้ต่างก็มีกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการจัดการของเสียโดยเฉพาะ โดยกฎหมายดังกล่าวของประเทศเหล่านี้ได้กำหนดประเด็นที่สำคัญต่างๆ ไว้อย่างชัดเจนในตัวกฎหมายดังกล่าว ซึ่งรวมถึงประเด็นต่างๆ ได้แก่ เจตนารมณ์ หลักการพื้นฐานทางสิ่งแวดล้อมและการจัดการของเสีย ขอบเขตและประเภทของของเสีย มาตรการการจัดการของเสีย กระบวนการบูรณาการของเสีย และแผนจัดการของเสีย นอกจากนี้ กฎหมายดังกล่าวยังกำหนดเรื่องอำนาจหน้าที่ของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งสิทธิหน้าที่และการมีส่วนร่วมของประชาชนในประเด็นต่างๆ ข้อเสนอแนะของการศึกษานี้ คือ ให้ปฏิรูปกฎหมายเกี่ยวกับการจัดการของเสียของประเทศไทย โดยการออกกฎหมายเพื่อจัดการของเสียขึ้นโดยเฉพาะ ซึ่งอาจใช้ชื่อว่า “กฎหมายพื้นฐานว่าด้วยการบูรณาการการจัดการของเสียอย่างครบวงจรและยั่งยืน” ในฐานะที่เป็นกฎหมายเชิงนโยบายซึ่งสามารถนำไปสู่การปฏิบัติ กฎหมายฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ (1) เพื่อส่งเสริมและปกป้องสิ่งแวดล้อมตามหลักการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development) (2) เสนอกระบวนทัศน์ใหม่ในการจัดการของเสีย โดยกำหนดมาตรการจัดการของเสียอย่างครบวงจร (Life Cycle Management) ซึ่งสอดคล้องกับหลักการผลิตและบริโภคอย่างยั่งยืน (Sustainable Production and Consumption) มาตรการป้องกันล่วงหน้า (Preventive measures) หลักการระมัดระวังไว้ก่อน (Precautionary Principle) หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย (Polluter Pays Principle) และหลักความรับผิดชอบที่เพิ่มขึ้นของผู้ผลิต (Extended Producer Responsibility) และ (3) สร้างระบบบูรณาการกฎหมายและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการจัดการของเสีย ตามหลักการบูรณาการการจัดการ (Integrated Management)