การศึกษากระบวนท่ารำในพิธีรำผีมอญ อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี กรณีศึกษา กระบวนท่ารำของผู้ประกอบพิธี นางสมจิตร หลวงพันเทา

Abstract

ศึกษาองค์ประกอบของพิธีรำผีมอญ อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี และศึกษากระบวนท่ารำอันเป็นเอกลักษณ์ของพิธีรำผีมอญอำเภอ โพธาราม จังหวัดราชบุรี โดยศึกษากระบวนท่ารำของผู้ประกอบพิธี คือ นางสมจิตร หลวงพันเทา ผลการวิจัยพบว่า พิธีรำผีมอญเป็นพิธีที่เกิดจากความเชื่อเรื่องการนับถือผีบรรพบุรุษของชาวมอญ เป็นพิธีกรรมที่มีกระบวนท่ารำเป็นหัวใจหลักในการดำเนินพิธี โดยมี "โต้ง" เป็นผู้ดำเนินพิธีด้วยการร่ายรำกระบวนท่ารำต่างๆ ประกอบการบรรเลงดนตรี ในชุมชนมอญ อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี มีโต้งเพียงคนเดียวเท่านั้น คือ โต้งสมจิตร หลวงพันเทา ที่มีการสืบทอดกระบวนท่ารำพิธีรำผีกันมาหลายชั่วอายุคน สาเหตุการจัดพิธีรำผีมอญเกิดจากการผิดผีอย่างรุนแรง หรือการบนบานศาลกล่าวเพื่อให้ได้ในสิ่งที่ต้องการ มีวัตถุประสงค์เพื่อทำให้ผีพอใจ และหรือให้อภัยในสิ่งที่ลูกหลานทำผิดและกลับมาปกปักรักษาเช่นเดิม พิธีรำผีจะจัดในเดือนคู่นิยมจัดพิธีมากที่สุดในเดือนหกโดยเว้นกระทำในวันพระ วันเสาร์ และในช่วงเข้าพรรษา รูปแบบของพิธีรำผีมอญมีทั้งสิ้น 32 ขั้นตอน สามารถแบ่งออกได้เป็น 6 ช่วง ได้แก่ การกำจัดสิ่งไม่ดี การเชิญผีบรรพบุรุษ การบูชาผีบรรพบุรุษ การเลี้ยงผีบรรพบุรุษ การละเล่นรื่นเริงและการเสี่ยงทายอนาคต จากการวิจัยสามารถสรุปกระบวนท่ารำในพิธีรำผีมอญได้ 3 ประเภท คือกระบวนท่ารำหลัก กระบวนท่ารำเฉพาะขั้นตอนที่โต้งรำเดี่ยว กระบวนท่ารำเฉพาะขั้นตอนที่โต้งรำนำและมีผู้รำ รำตาม มีกระบวนท่ารำที่เป็นเอกลักษณ์ของโต้งสมจิตร หลวงพันเทา ได้แก่ ท่านั่งรำมือเปล่า ท่ายืนรำมือเปล่า ท่ารำใบขาไก่ดำ ท่ารำฮะโก่ง ท่ารำดาบ ท่ารำหอก ท่ารำพานเทียน ท่ารำรอบต้นหว้า ท่ารำทะแยมอญ และท่ารำทุกมะพร้าว รูปแบบของการแสดงในช่วงเพลงช้าท่ารำเป็นการเชิญผีบรรพบุรุษ ช่วงที่สองเป็นเพลงเร็ว ท่ารำสื่อถึงการปัดเป่าและต่อสู้กับสิ่งไม่ดี ลักษณะของท่ารำจะเน้นการวาดแขนจากข้างหนึ่งไปอีกข้างหนึ่ง แขนอยู่ระดับตั้งแต่เหนือศีรษะจนถึงระดับเอว การเคลื่อนที่ของเท้าในเพลงช้าใช้การเลื่อนเท้า และตบเท้าอยู่กับที่ในเพลงเร็วใช้การเขย่งเท้า และการกระโดดเป็นหลัก การเลื่อนเท้านี้แสดงให้เห็นถึงนาฏยลักษณ์ที่สำคัญของนาฏยศิลป์มอญ ที่ปรากฎอยู่ในการแสดงของชาวมอญไม่ว่าจะเป็นชุมชนใดก็ตาม กระบวนท่ารำที่ประกอบในพิธีรำผีมอญ ทำให้เห็นถึง บทบาท หน้าที่ของนาฏยศิลป์ในพิธีกรรม ที่เป็นสื่อกลางในการสื่อสารกับสิ่งเหนือธรรมชาติอีกด้วย กระบวนท่ารำในพิธีดังกล่าวนี้ยังคงอยู่คู่กับพิธีรำผีมอญไปตราบเท่าที่ชาวมอญ อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี ยังคงนับถือผีบรรพบุรุษอยู่ แต่อาจมีการปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับยุคสมัย