Abstract:
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อใช้แนวคิดเกี่ยวกับวิถีทางสู่การเปลี่ยนแปลงของ Alan Roger และการพัฒนาโครงการการศึกษานอกระบบโรงเรียน ในการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนด้านการจัดการขยะมูลฝอย ประชากรในการศึกษา คือ ชุมชนที่มีการดำเนินการด้านการจัดการขยะมูลฝอยรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง ซึ่งใช้วิธีการเลือกแบบเจาะจง เลือกเป็นพื้นที่ศึกษานำร่อง 5 ชุมชน ได้แก่ ชุมชนวัดกลาง เขตบางกะปิ กรงเทพมหานคร ชุมชนดอนแก้ว อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ชุมชนบรมไตรโลกนาถ 21 และชุมชนพันปี อำเภอเมืองพิษณุโลก ชุมชนตำบลช่อแฮ อำเภอเมืองแพร่ และชุมชนเป้าหมายที่ใช้ศึกษาแบบ เจาะลึก 1 ชุมชน คือ ชุมชนตำบลร่องฟอง อำเภอเมืองแพร่ การวิจัยแบ่งออกเป็น 3 ระยะ คือ ระยะแรก ศึกษาชุมชนนำร่อง 5 ชุมชน ด้านการดำเนินงานจัดการขยะมูลฝอยในประเด็นเกี่ยวกับวิถีทางสู่การเปลี่ยนแปลงตามแนวคิดของ Alan Roger การจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียน และการมีส่วนร่วมของชุมชนระยะที่สองเป็นการนำผลการศึกษาจากชุมชนนำร่องมาประยุกต์ใช้ในชุมชนเป้าหมายและระยะที่สามเป็นการพัฒนาโครงการทางการศึกษานอกระบบ โรงเรียนด้านการจัดการขยะมูลฝอยและการปฏิบัติในชุมชนเป้าหมาย การวิจัยพัง 3 ระยะใช้การวิจัยเชิงคุณภาพเป็นหลัก และการวิจัยเชิงปริมาณประกอบเครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูลประกอบด้วย ประเด็นในการจัดสนทนากลุ่ม แบบสอบถามข้อมูลระดับครัวเรือน กรอบในการสังเกตและแบบบันทึกภาคสนาม และแบบสรุปข้อมูลทุติยภูมิ ผลการวิจัย 1. การดำเนินงานด้านการจัดการขยะมูลฝอยของชุมชนนำร่อง 5 ชุมชน มีความแตกต่างกันเป็น 4 รูปแบบ คือ 1) the technocratic route to development 2) Late decision-making in the development route 3) A dynamic change process 4) The bureaucratic route to development ใน 5 ชุมชน มีการจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียนด้านการจัดการขยะมูลฝอย 4 ชุมชน อีก 1 ชุมชนไม่มีการจัดและมีเพียง 1 ชุมชน ที่มีการพัฒนาโครงการอย่างเป็นระบบ และการมีส่วนร่วมของชุมชน ทั้ง 5 ชุมชน มีสภาพทั้งที่เหมือนกันและแตกต่างกันในด้านมิติและบริบทของการมีส่วนร่วม 2. การนำผลระยะที่ 1 มาประยุกต์ใช้ในระยะที่ 2 ผลการจัดประชุมเวทีประชาคมตำบลเป้าหมาย ชุมชนมีมติเลือกวิถีทางสู่การเปลี่ยนแปลงในการดำเนินงานจัดการขยะมูลฝอยแบบ Early decision-making in the development route ซึ่งประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ คือ สภาพที่เป็นอยู่ การตระหนักในปัญหาและโอกาส การตัดสินใจ การให้ความรู้ ฝึกอบรม เพิ่มทักษะ การปฏิบัติและการเปลี่ยนแปลงที่ต้องการ 3. การพัฒนาโครงการทางการศึกษานอกระบบโรงเรียน ใช้ชื่อว่า โครงการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมด้านการจัดการขยะมูลฝอยของตำบลร่องฟอง แบ่งเป็น 3 ขั้นตอน รูปธรรมของการดำเนินงานด้านการจัดการขยะมูลฝอยตามวิธีทางสู่การเปลี่ยนแปลงที่ชุมชนเลือกในระยะที่ 2 และเริ่มดำเนินการจนเกิดผลการปฏิบัติในระยะที่ 3 ประกอบด้วย 1) สภาพที่เป็นอยู่ คือ มีปัญหาขยะมูลฝอย 2) สร้างความตระหนักในปัญหาและโอกาสโดยการประชุมสัญจรรายหมู่บ้านและการจัดประชุมประชาคมตำบล 3) ดัดสินใจเลือกวิถีทางสู่การเปลี่ยนแปลงโดยใช้มติที่ประชุม 4) จัดการให้ความรู้โดยโครงการฝึกอบรม 5) การลงมือปฏิบัติของประชาชนโดยกัดแยกขยะมูลฝอยระดับครัวเรือน 6) การเปลี่ยนแปลงที่ด้องการคือ กลุ่มเป้าหมาย เข้าใจและปฏิบัติได้ถูกต้องด้านการจัดการขยะมูลฝอย ปริมาณขยะลดลง และมีการขยายผลไปสู่ประชาชนทั่วไปในชุมชน
