แนวคิดทางการศึกษาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวิชรญาณวโรรส : รายงานผลการวิจัย

Abstract

การวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อจะศึกษาแนวคิดทางการศึกษา การจัดการศึกษาในด้านการดำเนินงาน หลักสูตร วิธีการสอนและการสอน ตลอดจนผลของการจัดการศึกษาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส วิธีดำเนินการวิจัย ผู้วิจัยได้ศึกษาค้นคว้าและรวบรวมข้อมูลจากแฟ้มเอกสารเกี่ยวกับการจัดการศึกษาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หนังสือที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้าทรงนิพนธ์ขึ้นและหนังสือพระธรรมเทศนาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ซึ่งมหามกุฏราชวิทยาลัยได้รวบรวมจัดพิมพ์ขึ้น ผลของการวิจัย 1. สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ เป็นพระราชโอรสของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และอนุชาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้รับการศึกษาทั้งแบบเก่าและวิทยาการสมัยใหม่ ทำให้มีความรู้เกี่ยวกับวิทยาการต่างๆ อย่างกว้างขวาง สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ จึงทรงเล็งเห็นความสำคัญของการศึกษาหลังจากออกผนวชจึงได้นำวิธีการสอนและการสอบแบบใหม่ไปทดลองใช้กับการสอนภาษามคธจนได้ผล 2. พระมติเกี่ยวกับการศึกษาทางเห็นว่าการจัดการศึกษาที่ดี ควรทำให้ผู้เรียนมีความรู้ขั้นพื้นฐาน ความสามารถในการประกอบอาชีพและมีความประพฤติดี 3. สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงเห็นว่าความรู้ทางโลกและความรู้ทางธรรมควรไปด้วยกัน ดังนั้นจึงจัดการศึกษาให้แก่ประชาชนและพระสงฆ์ควบคู่กัน 4. การจัดการศึกษาหัวเมืองทรงจัดแบบกระจายอำนาจคือให้ประชาชนแต่ละท้องถิ่นช่วยกันตั้งโรงเรียนภายในวัด และให้คนในท้องถิ่นเป็นผู้ดำเนินการจัดการเรียนการสอนเอง ผลของการจัดการศึกษาแบบนี้ทำให้สามารถขยายการศึกษาได้รวดเร็วและเหมาะกับสภาพของประเทศไทยในสมัยนั้นที่มีภาษาและความเป็นอยู่แตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น 5. การจัดการศึกษาของคณะสงฆ์ ทรงตั้งมหามกุฎราชวิทยาลัยขึ้น โดยดำเนินการในรูปแบบของคณะกรรมการที่ประกอบด้วยฝ่ายพระสงฆ์และฝ่ายฆราวาส การดำเนินการแบบนี้ทำให้มหามกุฎราชวิทยาลัยสามารถดำรงอยู่ได้และเจริญก้าวหน้าจนกระทั่งเป็น "มหาวิทยาลัยสงฆ์" ในปัจจุบันนี้ 6.สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงเห็นว่าการวางหลักสูตรกับหนังสือแบบเรียนควรจะเป็นแนวเดียวกัน ดังนั้นเมื่อทรงขยายการศึกษาของพระสงฆ์เช่นหลักสูตร "นักธรรม" พระองค์จึงนิพนธ์หนังสือแบบเรียนประกอบหลักสูตรนั้นให้สอดคล้องกัน หนังสือแบบเรียนของพระองค์ยังใช้อยู่จนกระทั่งทุกวันนี้ รากฐานการศึกษาที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงวางไว้นับว่ามีประโยชน์แก่การศึกษาของชาติ และศาสนาเป็นอันมาก สมควรที่อนุชนรุ่นหลังจะระลึกถึงพระคุณและเทิดพระเกียรติพระองค์เป็นพระผู้สร้างสรรค์คุณประโยชน์ และความก้าวหน้าให้แก่การศึกษาของชาติไทยพระองค์หนึ่ง