การคืนทรัพย์ตามลักษณะลาภมิควรได้

Abstract

การนำบทบัญญัติว่าด้วยลาภมิควรได้มาใช้บังคับโดยตรงอันเนื่องมาจากผลของโมฆะกรรมกับสัญญาที่มีวัตถุประสงค์ในการโอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สิน ก่อให้เกิดความไม่ชัดเจนและ ความไม่สอดคล้องกับระบบการโอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินในระบบกฎหมายของไทยที่ยึดถือระบบสัญญาเดียว ดังนั้นเมื่อสัญญาตกเป็นโมฆะ กรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินไม่โอน ผู้โอนจึงมีทั้งสิทธิที่จะเรียกทรัพย์สินคืนตามหลักลาภมิควรได้และสิทธิที่จะเรียกทรัพย์สินคืนตามหลักกรรมสิทธิ์ ซึ่งหลัก กฎหมายทั้งสองหลักนั้นต่างมีฐานแห่งสิทธิที่แตกต่างกัน จึงทำให้เกิดปัญหาในการปรับใช้ต่อประเภทของทรัพย์สินที่เรียกคืน และผลในทางกฎหมายเกี่ยวกับการคืนทรัพย์สินที่แตกต่างกัน จึงอาจทำให้คู่กรณีหรือบุคคลที่เกี่ยวข้องโดยสุจริต อาจไม่ได้รับความคุ้มครองและไม่ได้รับความเป็นธรรม จากการศึกษากฎหมายของประเทศอังกฤษและกฎหมายของประเทศสาธารณรัฐฝรั่งเศส ที่ใช้ระบบสัญญาเดียว การที่นิติกรรมตกเป็นโมฆะ กรรมสิทธิ์ไม่โอน ในการคืนทรัพย์นั้น กฎหมายอังกฤษเปิดโอกาสให้โจทก์สามารถที่จะเลือกใช้สิทธิได้ในระหว่างหลักลาภมิควรได้และหลักกรรมสิทธิ์ แต่ในส่วนของกฎหมายฝรั่งเศสนั้นจะไม่ได้นำหลักลาภมิควรได้หรือหลักกรรมสิทธิ์มาปรับใช้ แต่จะปรับใช้กับหลักในเรื่องของการกลับคืนสู่ฐานะเดิม และสำหรับกฎหมายเยอรมันถือเป็นกฎหมายที่ใช้ระบบสัญญาคู่ ซึ่งมีการแยกพิจารณาผลของโมฆะกรรมในส่วนของผลทางหนี้และผลในทางทรัพย์ออกจากกัน หากการที่สัญญาทางหนี้ตกเป็นโมฆะ แต่สัญญาทางทรัพย์สมบูรณ์ กรรมสิทธิ์โอนไป แต่ขาดฐานในทางกฎหมายรองรับจึงเรียกคืนกันในฐานลาภมิควรได้ ดังนั้น การที่กฎหมายไทยนำหลักลาภมิควรได้มาใช้บังคับก่อนโดยตรง จึงอาจทำให้คู่กรณีที่เกี่ยวข้องได้รับทรัพย์สินคืนไม่เหมือนเดิมซึ่งย่อมจะไม่เป็นธรรม แต่ในขณะเดียวกันหากนำหลักกรรมสิทธิ์มาปรับใช้แม้จะสร้างความเป็นธรรมแก่คู่กรณี แต่ก็อาจไม่คุ้มครอง บุคคลภายนอกที่สุจริตอย่างเป็นธรรมได้ ผู้ศึกษาจึงขอเสนอให้นำหลักการกลับคืนสู่ฐานะเดิมมาปรับใช้เพื่อคุ้มครองคู่กรณี แต่ทั้งนี้ต้องกำหนดหลักเกณฑ์ในส่วนของการคุ้มครองบุคคลภายนอกผู้สุจริตไม่ให้ต้องได้รับผลกระทบจากการกลับคืนสู่ฐานะเดิมของคู่กรณีแห่งโมฆะกรรมไว้ด้วย