สถานะของแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ.2540)

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงสถานะของบทบัญญัติว่าด้วยแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ ซึ่งได้รับการบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) โดยที่รัฐธรรมนูญได้กำหนดให้บทบัญญัติในหมวดนี้เป็นแนวทางในการตรากฎหมายและการกำหนดนโยบายในการบริหารราชการแผ่นดิน แต่มีปัญหาที่ต้องพิจารณาว่า บทบัญญัติดังกล่าวมีสถานะทางกฎหมายอย่างไร และมีสภาพบังคับหรือไม่ในกรณีที่ไม่มีการดำเนินการตามที่แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐกำหนดไว้ จากการศึกษาพบว่า รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับถาวรทุกฉบับได้เห็นความสำคัญของการกำหนดแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐไว้ในรัฐธรรมนูญเพื่อให้เป็นเป้าหมายหรือแนวทางในการจัดทำภารกิจหน้าที่ของรัฐในระดับประเทศที่รัฐบาลและรัฐสภาจะต้องยึดถือดำเนินการตาม แต่การขาดสภาพบังคับที่เป็นรูปธรรมทำให้ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาบทบัญญัติดังกล่าวไม่ได้มีการนำไปปฏิบัติจัดทำอย่างจริงจังแต่อย่างใด รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2540) จึงได้พยายามแก้ไขปัญหาที่ว่านี้เพื่อให้มีการนำบทบัญญัติว่าด้วย แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐไปดำเนินการให้เกิดผลอย่างแท้จริง โดยได้กำหนดมาตรการและกลไกต่าง ๆ เพื่อสร้างสภาพบังคับให้แก่บทบัญญัติดังกล่าว ทั้งโดยมาตรการทางการเมืองเพื่อให้รัฐบาลจะต้องรับผิดชอบต่อ รัฐสภาในการดำเนินการเพื่อให้เป็นไปตามแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ การขจัดเงื่อนไขที่จำกัดสภาพบังคับทางกฎหมาย ตลอดจนการกำหนดมาตรการอื่น ๆ เพื่อผลักดันให้มีการดำเนินการตามแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ ซึ่งแสดงถึงเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญที่ต้องการให้บทบัญญัติดังกล่าวมีสภาพบังคับอย่างจริงจัง และสะท้อนถึงสถานะของบทบัญญัติดังกล่าวซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของรัฐธรรมนูญอันเป็นกฎหมายสูงสุด อย่างไรก็ดี สภาพบังคับตามที่รัฐธรรมนูญได้กำหนดไว้นั้นยังมีข้อบกพร่องบางประการที่ทำให้บทบัญญัติดังกล่าวไม่สามารถบรรลุผลตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญได้อย่างแท้จริง โดยเฉพาะในส่วนกลไกที่เป็นสภาพบังคับทางการเมือง เนื่องจากสภาพการณ์ทางการเมืองภายใต้รัฐธรรมนูญฯ (พ.ศ. 2540) ทำให้สภาพบังคับ ทางการเมืองของแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐไม่อาจเกิดขึ้นได้ในความเป็นจริง ในขณะที่สภาพบังคับทางกฎหมายนั้น แม้สามารถกระทำได้ในขอบเขตที่จำกัดเนื่องจากกรณีส่วนใหญ่เป็นเรื่องงานทางนโยบาย หากแต่การตรวจสอบความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมายเพื่อให้มีความสอดคล้องกับแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ ก็มีบทบาทสำคัญในการสร้างสภาพบังคับทางกฎหมายของแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐให้เกิดขึ้นได้จริง แต่ทั้งนี้ การส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการกำหนดนโยบายและการตรากฎหมายจะมีบทบาทสำคัญที่สุดในการเป็นสภาพบังคับที่ทำให้รัฐบาลและรัฐสภาต้องดำเนินการให้เป็นไปตามแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐอย่างแท้จริง