ปัญหาทางกฎหมายของการใช้หลักกรรมสิทธิ์ติดตามเอาคืน : ศึกษากรณีคืนเงิน

Abstract

ศาลฎีกาของไทยมีคำพิพากษาเกี่ยวกับการใช้หลักกรรมสิทธิ์ติดตามเอาคืนทรัพย์สิน ตามมาตรา 1336 อยู่เป็นจำนวนมาก แต่แนวทางในการใช้สิทธิติดตามเอาคืนนั้นยังมีความคลุมเครืออยู่ กล่าวคือ คำพิพากษาในหลายคดียอมให้โจทก์สามารถติดตามเอาทรัพย์สินซึ่งเป็นทรัพย์ทั่วไปอย่างเงินตราได้ ทั้งที่หากพิจารณาตามลักษณะเฉพาะตัวของเงินตราแล้ว การติดตามเอาเงินตราคืนย่อมเป็นไปได้ยาก เพราะการพิสูจน์เพื่อระบุตัวเงินที่โจทก์เป็นเจ้าของนั้นไม่อาจทำได้ นอกจากนี้ในบางคดี ศาลยังปรับใช้หลักกรรมสิทธิ์ในการเรียกคืนเงินตราซึ่งเป็นเงินฝากในบัญชีธนาคารอีกด้วย ข้อเท็จจริงเหล่านี้ก่อให้เกิดปัญหาในทางทฤษฎีว่า แท้จริงแล้วการใช้สิทธิติดตามเอาคืนภายใต้มาตรา 1336 นั้น ควรมีการปรับใช้อย่างไร จากการศึกษากฎหมายเยอรมันและกฎหมายฝรั่งเศส พบว่า การที่บุคคลจะใช้สิทธิโดยอ้างกรรมสิทธิ์นั้นจำต้องระบุตัวทรัพย์อันเป็นวัตถุแห่งสิทธิอันแน่ชัดได้ แต่ในกรณีเงินตราการพิสูจน์ระบุตัวเงินที่ตนเป็นเจ้าของให้แน่ชัดนั้น เป็นเรื่องที่เป็นไปได้ยาก โดยทั่วไปแล้วนักกฎหมายทั้งในเยอรมันและฝรั่งเศสจึงไม่ใช้หลักกรรมสิทธิ์ในการติดตามเอาคืนเงินตรา ในกฎหมายเยอรมัน การอ้างหลักกรรมสิทธิ์ในการเรียกคืนเงินตรานั้นเกิดขึ้นได้เฉพาะกรณีเท่านั้น ส่วนหนึ่งเป็นเพราะว่าตามหลักกฎหมายเยอรมัน ความสมบูรณ์ของนิติกรรมการโอนกรรมสิทธิ์มีความเป็นอิสระแยกจากนิติกรรมทางหนี้ ดังนั้นเมื่อมีการแสดงเจตนาโอนกรรมสิทธิ์และส่งมอบเงินตราให้แก่กันแล้ว กรรมสิทธิ์ย่อมโอนไปเสมอ ส่วนตามกฎหมายฝรั่งเศสนั้น พบในทางตำราว่า กรรมสิทธิ์ในเงินตราย่อมโอนไปเสมอเมื่อมีการส่งมอบ สำหรับกรณีตามกฎหมายอังกฤษนั้น แนวคิดเรื่องกรรมสิทธิ์มีความแตกต่างจากหลักกรรมสิทธิ์ในกฎหมายไทย อย่างไรก็ตามการจะอ้างสิทธิเหนือทรัพย์สินใด ในทางคอมมอนลอว์แล้ว ก็จำเป็นจะต้องทราบตัวทรัพย์ที่แน่นอนเช่นกัน แต่แนวคิดเรื่องการติดตามเอาคืนทรัพย์นั้น โดยหลักทางคอมมอนลอว์แล้ว การฟ้องคดีโดยอ้างทรัพยสิทธิไม่ได้นำมาซึ่งการติดตามเอาทรัพย์โดยเฉพาะเจาะจงคืน ในกรณีเงินตราจึงเป็นการคืนเงินในมูลค่าที่เท่าเทียมกันแทนการคืนเงินตราโดยเฉพาะเจาะจง การใช้สิทธิติดตามเอาคืนเงินตราตามแนวทางที่ปรากฏในคำพิพากษาศาลฎีกานั้น อาจตั้งข้อสังเกตได้ว่า ศาลเลือกนำหลักกรรมสิทธิ์มาปรับใช้เพื่อประโยชน์แห่งความยุติธรรม เนื่องจากการฟ้องคดีโดยอ้างหลักกรรมสิทธิ์นั้นไม่มีอายุความ แม้ว่าการปรับใช้หลักกรรมสิทธิ์ในการติดตามเอาคืนเงินตราโดยไม่จำต้องคืนตัวเงินเดิมนั้นจะไม่สอดคล้องตามทฤษฎีกรรมสิทธิ์ที่ใช้อยู่ในกฎหมายไทยปัจจุบันก็ตาม อย่างไรก็ดี ผู้เขียนเห็นว่า การใช้สิทธิติดตามเอาคืนทรัพย์สิน ตามมาตรา 1336 ควรต้องตีความอย่างเคร่งครัดตามทฤษฎีให้ครอบคลุมเฉพาะทรัพย์ที่ระบุเจาะจงได้ชัดเจน กล่าวคือเจ้าของสามารถพิสูจน์ทราบความเป็นเจ้าของได้อย่างแน่ชัด ดังนั้น เมื่อไม่มีบทบัญญัติมาตราใดที่บัญญัติให้สามารถใช้หลักกรรมสิทธิ์ติดตามเอาคืนเงินตราในมูลค่าที่เท่ากันแทนเงินตราอันเดิมได้ การใช้สิทธิเรียกเอาเงินคืนจากบุคคลอื่นจึงควรเป็นความสัมพันธ์ภายใต้กฎหมายลักษณะหนี้มากกว่าการใช้หลักกรรมสิทธิ์ภายใต้กฎหมายลักษณะทรัพย์สิน และเพื่อความชัดเจน ผู้เขียนจึงขอเสนอให้ปรับถ้อยคำในบทบัญญัติมาตรา 1336 ซึ่งใช้คำว่า “ทรัพย์สิน” มาใช้คำว่า “ทรัพย์” แทน และนอกจากนี้ควรนำบทบัญญัติเรื่องสังกมะทรัพย์กลับมาบัญญัติ อันจะเป็นบทบัญญัติที่ชัดเจนเพื่อเป็นฐานรองรับการชำระหนี้ที่อาจใช้ทรัพย์อื่นอันเป็นประเภทเดียวกันแทนกันได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีของเงินตรา