โนรา : สัญลักษณ์ พิธีกรรม ตัวตนคนใต้รอบลุ่มทะเลสาบสงขลา ยุคโลกาภิวัตน์

Abstract

งานวิจัยครั้งนี้มุ่งศึกษาถึงตำนาน พิธีกรรมและสัญลักษณ์ของโนรากับวีชีวิตวัฒนธรรมชาวใต้ ซึ่งแสดงอัตลักษณ์ผ่านสัญลักษณ์และการให้ความหมายต่างๆ ในพิธีโนราโรงครู ตลอดจนศึกษาถึงพลวัตการปรับตัวของการแสดงโนราท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงในสังคมยุคโลกาภิวัตน์ โดยนำแนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับพิธีกรรม สัญลักษณ์ อัตลักษณ์ และแนวคิดโลกาภิวัตน์ เป็นแนวทางในการทำความเข้าใจ สำหรับระเบียบวิธีวิจัย ใช้วิธีการค้นคว้าจากเอกสารประกอบกับการวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยการสังเกตแบบมีส่วนร่วมในพิธีโนราโรงครูในเขตพื้นที่จังหวัดสงขลา และการสัมภาษณ์เจาะลึกผู้ที่มีความรู้และประสบการณ์ด้านการแสดงโนรา อาทิ หัวหน้าคณะโนราและสมาชิก นักวิชาการท้องถิ่น เจ้าภาพพิธีโนราโรงครูและญาติพี่น้อง เป็นต้น ผลการศึกษาพบว่า ความเชื่อจากตำนานโนราผสมผสานกับความเคารพต่อผีบรรพบุรุษในสายตระกูลกลายเป็นต้นตอแห่งการประกอบพิธีโนราโรงครูของชาวใต้ตั้งแต่อดีตเรื่อยมาถึงปัจจุบัน โดยพิธีโนราโรงครูมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้ลูกหลานได้แสดงความกตัญญูต่อบรรพบุรุษที่เรียกว่า “ตายายโนรา” โดยอาศัยร่างทรงและโนราเป็นตัวกลาง มีการให้ความหมายและใช้สัญลักษณ์ต่างๆ ที่แสดงถึงอัตลักษณ์ของคนใต้ในการสืบทอดอำนาจและการจัดการทางเครือญาติโดยมีบรรพบุรุษเป็นศูนย์กลาง และยังก่อให้เกิดการรวมตัวของผู้ที่มีความเชื่อความศรัทธาเหมือนกัน ได้มาแสดงตัวตนร่วมกันในพิธีโนราโรงครูชุมชนซึ่งมีเอกลักษณ์ที่แตกต่างจากประเพณีของท้องถิ่นอื่น นอกจากนี้ยังพบว่าผลของการเปลี่ยนแปลงในสังคมทำให้สามารถแบ่งลักษณะของโนราในยุคโลกาภิวัตน์ได้ 3 กลุ่มคือ 1) กลุ่มที่มีการปรับตัวและเปลี่ยนแปลงสูง 2) กลุ่มที่มีการผสมผสานระหว่างของเก่ากับของใหม่ 3) กลุ่มที่ปฏิเสธสิ่งแปลกใหม่ อนุรักษ์ไว้ซึ่งของเก่าตามแบบฉบับดั้งเดิมเท่านั้น อย่างไรก็ตาม แม้ว่าการแสดงโนราจะต้องรับมือกับความเปลี่ยนแปลงของสังคมหลากหลายรูปแบบจนก่อให้เกิดการแตกหน่อต่อยอดออกเป็นสาขาต่างๆ มากมาย แต่พิธีโนราโรงครูยังคงมีความสำคัญในฐานะที่เป็นรากเหง้าของการแสดงโนราเหมือนอย่างในอดีตไม่เคยเปลี่ยนแปลง