นิราศสมัยรัตนโกสินทร์ : การสืบทอดขนบวรรณศิลป์จากพระนิพนธ์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร

Abstract

ศึกษาเปรียบเทียบนิราศของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร และวรรณคดีนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์ เพื่อชี้ให้เห็นว่าวรรณคดีนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์เป็นจำนวนมาก สืบทอดขนบในการแต่งจากวรรณคดีนิราศของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร ผลจากการวิจัยเปรียบเทียบวรรณคดีนิราศของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรกับวรรณคดีนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์ 58 เรื่อง พบว่าวรรณคดีนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์เป็นจำนวนมากสืบทอดขนบในการแต่งจากวรรณคดีนิราศของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรหลายลักษณะ กล่าวคือ ด้านขนบในการแต่งนิราศ นิราศในสมัยรัตนโกสินทร์เกินครึ่งยังคงมีการคร่ำครวญถึงนางอันเป็นที่รัก และนิราศอีกหลายเรื่องกล่าวถึงเหตุการณ์หรือสิ่งที่พบเห็นโดยไม่เชื่อมโยงถึงความรู้สึกอาลัยรัก ด้านวัตถุประสงค์ นิราศในสมัยรัตนโกสินทร์เป็นงานที่เผยแพร่สู่ผู้อ่านอย่างกว้างขวาง โดยมุ่งเน้นการบันทึกสิ่งที่ประสบพบเห็นอย่างละเอียดลออมากขึ้น และแสดงอารมณ์ความรู้สึกที่หลากหลายมากกว่าเดิม ด้านรูปแบบคำประพันธ์ กาพย์เห่เรือซึ่งเป็นประดิษฐการสำคัญของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรได้รับการสืบทอดใช้เป็นรูปแบบในสมัยรัตนโกสินทร์เรื่อยมา ด้านเนื้อหา นิราศในสมัยรัตนโกสินทร์ มี 2 กลุ่ม คือ นิราศที่ยังคงมุ่งเน้นการคร่ำครวญอาลัยรัก และนิราศที่มีเนื้อหามุ่งเน้นรายละเอียดเกี่ยวกับการเดินทางและสภาพสิ่งที่พบเห็น ซึ่งมีขอบเขตกว้างขวางกว่าเดิมรวมทั้งกวียังนิยมการระบุชื่อผู้แต่งไว้ในส่วนนำและส่วนท้ายเรื่องด้วย ด้านวิธีการดำเนินเรื่อง กวีสมัยรัตนโกสินทร์ใช้วิธีการบรรยายในการแต่งนิราศมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด ส่วนวิธีการพรรณนาก็ยังคงมีอยู่บ้าง ด้านศิลปะการใช้ภาษา นิราศรัตนโกสินทร์หลายเรื่องเลียนแบบการใช้สำนวนโวหารจากนิราศของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร โดยเลียนแบบทั้งบท ทั้งวรรค หรือบางส่วนของวรรค หรือเลียนแบบเนื้อหาและลีลาโดยใช้ถ้อยคำภาษาของตนเอง อย่างไรก็ตามนอกเหนือจากการสืบทอดขนบจากเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรหลายลักษณะดังกล่าวแล้ว วรรณคดีนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์ก็มีการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ขึ้นผสมผสาน ทำให้เกิดเป็นเอกลักษณ์ส่วนตัวที่ดำเนินควบคู่กันไปกับการสืบทอดขนบในการแต่งนิราศด้วย