แนวคิดสันติวิธีในเรื่อง พระเจ้าช้างเผือก ของปรีดี พนมยงค์

Abstract

วิทยานิพนธ์เรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์หลัก 2 ประการ คือ เพื่อวิเคราะห์แนวคิดสันติวิธีในวรรณกรรมและภาพยนตร์เรื่อง พระเจ้าช้างเผือก ของปรีดี พนมยงค์ และเพื่อศึกษาสภาพสังคมและการเมืองที่เป็นปัจจัยสนับสนุนให้เกิดการประพันธ์นวนิยายและสร้างภาพยนตร์เรื่องนี้ จากการศึกษาพบว่า ปรีดี พนมยงค์ สร้างงานเรื่อง พระเจ้าช้างเผือก เพื่อนำเสนอแนวคิดสันติภาพและส่งเสริมการใช้สันติวิธี แนวคิดสันติภาพและสันติวิธีของปรีดี พนมยงค์ ที่ปรากฏในเรื่อง พระเจ้าช้างเผือก อาจแบ่งได้เป็น 3 ประเด็นคือ ประเด็นทางการเมือง ศาสนา และสังคม ในทางการเมืองปรีดี พนมยงค์ ส่งเสริมสันติภาพและการใช้สันติวิธี แต่แนวคิดเรื่องสันติวิธีในทางการเมืองของปรีดี พนมยงค์ แตกต่างจากทัศนะของนักสันติวิธีในแง่ที่ปรีดี พนมยงค์ยอมรับการใช้ความรุนแรงในบางกรณีโดยสอดคล้องกับแนวคิดธรรมสงคราม ส่วนประเด็นทางศาสนาพบว่าคำสอนทางพุทธศาสนาเป็นปัจจัยสำคัญต่อแนวคิดเรื่องสันติภาพและสันติวิธีของปรีดีพนมยงค์ โดยเฉพาะสันติภาพส่วนบุคคลซึ่งเป็นประเด็นสำคัญในคำสอนทางพุทธศาสนา อย่างไรก็ตามการตีความคำสอนทางพุทธศาสนาของปรีดี พนมยงค์ ในประเด็นการใช้สันติวิธีได้รับอิทธิพลจากความคิดทางการเมือง ส่วนประเด็นทางสังคมพบว่าปรีดี พนมยงค์ ส่งเสริมให้เกิดสันติภาพเชิงโครงสร้าง โดยที่แนวคิดเรื่องสันติภาพและสันติวิธีของปรีดี พนมยงค์ ไม่ได้เป็นไปเพื่อสันติภาพเชิงลบ คือการยุติสงครามและการใช้ความรุนแรงเท่านั้น แต่เป็นไปเพื่อสันติภาพเชิงบวกคือการส่งเสริมสันติสุขหรือความอยู่ดีกินดีของคน ในสังคมด้วย ในแง่ของปัจจัยทางสังคมการเมืองพบว่า เหตุการณ์ทางการเมืองทั้งในและระหว่างประเทศก่อนการเกิดสงครามโลกครั้งที่สองขึ้นในประเทศไทย เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้ปรีดี พนมยงค์ สร้างงานเรื่องนี้ขึ้น การประพันธ์นวนิยายและสร้างภาพยนตร์เป็นภาษาอังกฤษนั้นมีเหตุผลสำคัญคือการประกาศนโยบายความเป็นกลางของไทยต่อนานาประเทศ นอกจากนั้นแนวคิดทางการเมืองที่ปรากฎในเรื่องมีลักษณะที่ทวนกระแสกับแนวคิดทางการเมืองที่มีอิทธิพลอยู่อย่างกว้างขวางทั้งในประเทศไทยและในหลายประเทศขณะนั้นคือลัทธิชาตินิยมทางทหาร