การศึกษาความเหมาะสมในการตั้งถิ่นฐานบริเวณบึงบรเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์

Abstract

บึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์ แหล่งทรัพยากรน้ำจืดขนาดใหญ่ที่สุดของประเทศ มีจำนวนเนื้อที่ 132,737 ไร่ 56 ตารางวา อยู่ในความดูแลของกรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์มาตั้งแต่ พ.ศ. 2470 เมื่อรัฐบาลประกาศเป็นเขตสงวน สำหรับรักษาพืชพันธุ์สัตว์น้ำเนื่องจากสภาพทางกายภาพเป็นที่ลุ่ม มีน้ำขังตลอดปี สภาพแวดล้อมเหมาะแก่การเจริญเติบโตของปลา ทั้งนี้เพื่อเป็นแหล่งอาหารโปรตีนให้แก่ภูมิภาคนี้ได้ตลอดไป ขอบเขตของบึงอยู่ในเขตอำเภอเมือง อำเภอชุมแสงและอำเภอท่าตะโก ปัจจุบันการตั้งถิ่นฐานซึ่งรวมทั้งการตั้งบ้านเรือนและการทำเกษตรกรรมในที่ดินโดยรอบเขตบึงบอระเพ็ดนี้ ทำให้เกิดการทับถมตกตะเกินตื้นเขินขึ้นเรื่อยๆ บริเวณพื้นที่น้ำจึงลดน้อยลงทุกที นอกจากนั้นก็ยังมีสารพิษที่เกิดจากการให้ยาฆ่าแมลงและปุ๋ย เพื่อเร่งการเจริญเติบโตของพืชที่ปลูกไหลสะสมอยู่ในบึง ถ้าเราปล่อยให้สภาพการณ์เป็นไปเช่นนี้ การจะหวังว่า บึงบอระเพ็ดจะยังคงเป็นแหล่งผลิตปลาเลี้ยงภูมิภาคแถบภาคกลางและภาคเหนือตอนล่างคงจะเป็นไปไม่ได้ในอนาคต ด้วยการตระหนักถึงความสำคัญของบึงบอระเพ็ด กรมประมงได้พยายามหาวิธีการที่จะพัฒนาแหล่งน้ำสำคัญนี้ มาตรการหนึ่งที่ได้กำหนดขึ้นก็คือการขยายพื้นที่น้ำ โดยการสร้างพนังกั้นน้ำในรูปของถนนวงแหวนโดยรอบบึง ตามเขตที่ได้กำหนดไว้แล้ว ในการนี้จะทำให้เกิดน้ำท่วมพื้นที่ด้านในของถนนวงแหวน ราษฎรที่อยู่ในเขตนี้จะต้องอพยพออกมา เนื่องจากการไม่มีสิทธิครอบครองตามกฎหมาย เพราะที่ดินบริเวณนี้ทั้งหมดอยู่ใน ความรับผิดชอบของกรมประมง ซึ่งโดยข้อเท็จจริงก็เป็นการไม่เหมาะสมที่จะเข้าตั้งถิ่นฐานอยู่แล้ว เพราะเป็นเขตสงวนของรัฐ อย่างไรก็ตามเนื่องจากการเข้าตั้งถิ่นฐานนี่ทำมาก่อนการประกาศเป็นเขตประมง การดำเนินการใดๆที่จะมีผลกระทบต่อราษฎรเหล่านี้จึงต้องกระทำโดยรอบคอบและก่อประโยชน์แก่ราษฎรให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ วิธีการศึกษาวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ จากการเก็บข้อมูลภาคสนามโดยใช้แบบสัมภาษณ์การสังเกตการณ์ ประกอบกับข้อมูลบางส่วนที่สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้เก็บไว้เมื่อปี 2525 - 2526 เพื่อทราบสภาพเศรษฐกิจและสังคมของชาวบ้านในเขตพื้นที่ศึกษา ทั้งนี้จากการเก็บตัวอย่างด้วยวิธี Random Sampling ซึ่งได้จำนวนตัวอย่างทั้งสิ้น 263 ตัวอย่าง และเก็บข้อมูลเอกสารจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง คือกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กรมประมง สำนักงานสถิติแห่งชาติ สถาบันเทคโนโลยีแห่งเอเชีย หน่วยงานต่างๆ จากที่ว่าการอำเภอเมืองนครสวรรค์ อำเภอชุมแสง และอำเภอท่าตะโก จากนั้นจึงนำเอาข้อมูลมาวิเคราะห์เพื่อคาดการณ์แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงและแนวทางการวางแผนเพื่อการพัฒนาในอนาคต โดยจะเสนอผลการศึกษาในรูปของการบรรยาย ตาราง แผนที่และแผนภูมิ ผลการศึกษาในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ แยกประเด็นออกได้ 2 ประการดังนี้ 1. การตั้งถิ่นฐานที่เป็นอยู่ในปัจจุบันไม่เหมาะสมและไม่เอื้อต่อการพัฒนาแหล่งน้ำเพราะไม่ว่าจะปรับปรุงบึงบอระเพ็ดมากเพียงใด ก็จะไม่สามารถแก้ปัญหาการใช้ประโยชน์ที่ดินที่ไม่ถูกต้อง และปัญหาการตกตะกอนตลอดจนการที่สารพิษจากการเกษตรกรรม ไหลลงมาสะสมแหล่งน้ำได้ ถ้าจะยังคงปล่อยให้การตั้งถิ่นฐานเป็นอยู่ในสภาพเดิม 2. แนวทางพัฒนาที่เสนอในกรณีที่กรมประมงจะพัฒนาบึงบอระเพ็ด โดยการสร้างพนังกั้นน้ำคือ การจัดรูปที่ดินและการตั้งถิ่นฐานในเขตของบึงบอระเพ็ดใหม่เพื่อความเหมาะสมในการพัฒนาทั้งการพัฒนาชุมชนและพัฒนาพื้นที่บึงบอระเพ็ดทั้งหมด รูปแบบการวางแผนชุมชนใหม่ เสนอให้กันพื้นที่ส่วนหนึ่งทางด้านเหนือของบึงบอระเพ็ดในเขตตำบลทับกฤช อำเภอชุมแสง ประมาณ 12,000 ไร่ ไว้เป็นพื้นที่เพื่อกิจกรรมของกรมประมงพื้นที่ที่เหลือทั้งหมดนำมาจัดสรรให้แก่ราษฎรที่มีหลักฐานว่า ตั้งถิ่นฐานถาวรอยู่ในเขตนี้มาก่อนจำนวน 2006 ครัวเรือน ทั้งนี้อยู่ภายใต้สมมติฐานว่า ราษฎรทั้ง 2006 ครัวเรือนยอมรับเงื่อนไขของกรมประมงคือ ยอมรับการจัดสรรที่ดินครัวเรือนละ 15 ไร่ โดยได้รับเงินค่าชดเชยที่ดินและพืชผลในที่ดินเดิมตามที่ควรจะเป็น ผลที่คาดว่าจะได้จากแนวทางพัฒนาดังกล่าวก็คือ จะได้ชุมชนที่มีการจัดระบบที่ดีสามารถพัฒนาที่ดินให้ได้ผลผลิตที่สูงขึ้นโดยใช้ที่ดินจำนวนน้อยและชุมชนที่เกิดใหม่ตามแผนนี้จะไม่เป็นอุปสรรคในการพัฒนาบึงบอระเพ็ดแต่จะช่วยทำให้การพัฒนานั้นได้ผลสมบูรณ์นั้นได้ผลสมบูรณ์ตามความหมายของการพัฒนายิ่งขึ้น