ปัญหาผลของการบอกล้างโมฆียะกรรม

Abstract

ผลของการบอกล้างโมฆียะกรรมตามมาตรา 176 คือนิติกรรมที่ถูกบอกล้างให้ถือว่าโมฆะมาแต่เริ่มแรกและให้ผู้เป็นคู่กรณีกลับคืนสู่ฐานะเดิม แต่เนื่องจากระบบกฎหมายไทยเป็นระบบสัญญาเดี่ยวทำให้การพิจารณาผลทางหนี้และผลทางทรัพย์จะต้องทำไปพร้อมกันเสมอ ดังนั้นการกลับคืนสู่ฐานะเดิมอันเป็นผลจากการบอกล้างโมฆียะกรรมจะต้องควรแยกพิจารณาเรื่องผลทางหนี้และผลทางทรัพย์ เพื่อให้เกิดความชัดเจนในเรื่องระดับความพ้นวิสัยของการกลับคืนสู่ฐานะเดิม จากการศึกษาเรื่องผลของการบอกล้างโมฆียะกรรมในประเทศไทย การกลับคืนสู่ฐานะเดิมหมายถึงการกลับไปสู่ฐานะที่ไม่มีความผูกพันต่อกันตามนิติกรรมที่ถูกบอกล้างไปแล้วในส่วนของผลทางหนี้ แต่ในส่วนของผลทางทรัพย์หมายถึงการคืนทรัพย์หรือเงินที่เคยได้รับไปทั้งหมดซึ่งไม่จำเป็นต้องคืนด้วยเงินฉบับเดิม การบอกล้างโมฆียะกรรมถือเป็นนิติกรรมที่ก่อความเคลื่อนไหวแบบระงับสิทธิในนิติกรรมที่ถูกบอกล้างอีกทั้งเป็นนิติกรรมฝ่ายเดียวและเป็นไปเพื่อทำลายความสมบูรณ์ของนิติกรรมเดิมจึงไม่สามารถก่อหนี้ในทางกฎหมายต่อบุคคลที่ไม่ประสงค์จะผูกพันตามนิติกรรมนั้นมาแต่ต้นได้ ทำให้การกลับคืนสู่ฐานะเดิมเป็น “หน้าที่” ที่กฎหมายกำหนดเท่านั้น ในส่วนของการศึกษากฎหมายต่างประเทศพบว่า ในประเทศเยอรมัน การบอกล้างโมฆียะกรรมเป็นการทำลายผลทางหนี้เท่านั้น ผลทางทรัพย์ที่สมบูรณ์ไปจึงถือว่าไม่มีฐานจะอ้างได้ตามกฎหมายจึงใช้การคืนทรัพย์แบบลาภมิควรได้ ในขณะที่ประเทศฝรั่งเศสใช้ระบบสัญญาเดี่ยวจึงทำให้เมื่อบอกล้างโมฆียะกรรมแล้วถือว่ากรรมสิทธิ์มิได้โอนไปแต่ต้นจึงใช้ระบบการคืนทรัพย์แบบกลับคืนสู่ฐานะเดิม การคืนทรัพย์ที่มีลักษณะเป็นสิ่งสามัญให้ใช้ทรัพย์ชิ้นอื่นคืนแทนได้หากไม่สามารถคืนทรัพย์ได้ให้ใช้การคืนตามมูลค่าให้แทน ทั้งนี้ไม่ได้ปิดโอกาสในการเรียกค่าเสียหายตามกฎหมายเรื่องละเมิดและความรับผิดก่อนสัญญา ผู้เขียนจึงขอเสนอว่าให้นำระบบสองสัญญามาใช้ ซึ่งจะส่งผลให้การคืนทรัพย์นั้นเป็นไปตามหลักเรื่องลาภมิควรได้ แต่เนื่องจากการเปลี่ยนระบบของสัญญาไม่สามารถทำเฉพาะเรื่องได้ จึงเสนอแนวทางดังนี้ 1. การตีความมาตรา 176 ว่าความพ้นวิสัยในการกลับคืนสู่ฐานะเดิมหมายความถึงความพ้นวิสัยในการคืนผลทางทรัพย์ ซึ่งทรัพย์ที่มีลักษณะเป็นสิ่งสามัญนั้นไม่พ้นวิสัยโดยสภาพ และสำหรับอสังหาริมทรัพย์ก็สามารถมีความพ้นวิสัยบางส่วนได้ โดยให้คู่กรณีคืนทรัพย์ส่วนที่ยังคืนได้ พร้อมทั้งชดใช้ค่าเสียหายให้แทนความพ้นวิสัยในส่วนที่คืนไม่ได้ ทั้งนี้เนื่องจากการกลับคืนสู่ฐานะเดิมเป็นหน้าที่ทำให้การคำนวณดอกเบี้ยในต้นเงินจึงมิใช่หลักการเดียวกับมาตรา 214 ประกอบกับการตีความในวรรคสองเป็นเรื่องความรู้ถึงเหตุโมฆียะกรรมซึ่งมุ่งคุ้มครองบุคคลฝ่ายสุจริต ดังนั้นกลุ่มบุคคลที่กฎหมายประสงค์ให้ความคุ้มครองต้องไม่ถูกบังคับให้คืนเงินหรือผลประโยชน์เกินกว่าที่จนได้รับมา การคำนวณดอกเบี้ยหลังจากมีคำพิพากษาจึงควรเป็นการคำนวณนับตั้งแต่วันที่มีคำพิพากษาเท่านั้น ส่วนของการกลับคืนสู่ฐานะเดิมในนิติกรรมเช่าทรัพย์ให้ชดใช้มูลค่าของการเช่าทรัพย์เป็นเงิน 2. เพิ่มเติมบทบัญญัติเรื่องสังกมทรัพย์ไว้ในกฎหมายลักษณะทรัพย์